wojciech janda – Historia – zachodniopomorskie

Kościół p.w. św. Katarzyny w Goleniowie

Kościół św. Katarzyny, który znamy współcześnie zbudowano w XV w. częściowo na fundamentach kościoła romańskiego, który wzmiankowany jest w 1271 r. Analiza murów wskazuje, że był on wznoszony w dwóch etapach. W pierwszym (I połowa XV w.) wybudowano na rzucie zbliżonym do kwadratu trójnawowy halowy korpus trzyprzęsłowy, wsparty na czterech filarach, powiększony o wydłużone prezbiterium, zamknięte trójbocznie od strony wschodniej z przyległą od północy parterową zakrystią oraz postawioną na rzucie kwadratu, wysoką wieżą od strony zachodniej. W drugim etapie wykonano od strony północnej, cztery kaplice i podwyższono o jedno piętro zakrystię, stąd zmniejszono okno w ścianie bocznej prezbiterium. Od strony południowej dostawiono kruchtę i kaplicę oraz po obu stronach wieży wysokie kaplice. Bryła korpusu została nakryta dwuspadowym dachem, niższe od korpusu, prezbiterium dachem dwuspadowym, załamanym trójbocznie od wschodu, a wieża górująca nad całością świątyni strzelistym hełmem, który znamy z mapy Lubinusa z roku 1618.

Czytaj dalej

Baszta Więzienna/Prochowa i Mennicza w Goleniowie

W skład systemu obronnego miasta wchodziło także kilka małych wieżyczek i dwie baszty. Do czasów współczesnych zachowały się obie. Są to Baszta Więzienna, nazywana także Basztą Prochową oraz Baszta Mennicza.

Baszta Więzienna usytuowana jest w narożu murów od strony południowo-zachodniej i tworzyła z odcinkiem murów zamkniętą całość obronną. Pierwotnie posiadała dwie kondygnacje, z których dolna pełniła rolę lochu więziennego, a górna funkcje obronne. Do wnętrza baszty można się dostać tylko wejściem umiejscowionym na wysokości drugiej kondygnacji dostawioną drabiną wciąganą do środka. W późniejszym okresie, gdy w obronie upowszechniła się broń palna, baszta została podwyższona o dwie kolejne kondygnacje, w których umieszczono od zewnętrznej strony na przemian w układzie szachownicy, strzelnicze otwory szczelinowe. Całość wykończono pokładem widokowym z wyprowadzonym z niego ceramicznym stożkiem, w którym od strony wewnętrznej umiejscowiono prostokątne wejście prowadzące w dół na czwartą i trzecią kondygnację obronną. Z chwilą upowszechnienia broni palnej, baszta stała się miejscem przechowywania prochu – stąd jej nowa nazwa – Baszta Prochowa. W średniowieczu baszta nazywana była także Juliusturm (Wieża Juliusza).

Czytaj dalej

Brama Wolińska w Goleniowie

Jedyną ocalałą do czasów współczesnych bramą miasta, jest Brama Wolińska. Obok niej płynęła prawa odnoga Strumienia Młyńskiego, który służył jako fosa.

Jest ona usytuowana w północnej części obwarowań i reprezentuje typ bramy szczytowej, należącej obecnie do najlepiej zachowanych, w niezmienionej formie na Pomorzu Zachodnim. Założona została na rzucie prostokąta, zbudowana jest w 1/4 z kamienia obejmującego część dolną do wysokości ostrołukowego przejazdu i w trzech czwartych z cegły. Główna elewacja – zewnętrzna i wewnętrzna mają odmienne rozwiązania kompozycyjne ścian, przy czym o elewacji wewnętrznej zadecydowały bardziej względy estetyczne, a przy zewnętrznej obronne. Cała elewacja zewnętrzna podporządkowana jest rozwiązaniom obronnym i wykazuje umiarkowaną oszczędność detalu architektonicznego. Do wysokości trzeciego piętra w występie muru znajduje się nisza zamknięta półkolistym łukiem, w bokach, której umieszczone zostały prowadnice. Poruszała się w nich ciężka, kuta żelazna krata, zwana broną. We wnęce na wysokości pierwszej kondygnacji widoczne są zamurowane dwa szczelinowe otwory strzelnicze, wyżej cztery ceglane wsporniki a w trzeciej kondygnacji, w półkolistym łuku trzy wnęki okienne. Można przypuszczać, że pierwotnie na poziomie trzeciej kondygnacji znajdowała się drewniana galeria, z której obrońcy mogli bronić otworu bramnego.

Czytaj dalej

Spichlerz w Goleniowie

Jest to jedna z najbardziej charakterystycznych budowli w Goleniowie. Obecnie stojący spichlerz wybudowany został w 1749 r. Wcześniej na tym miejscu stały dwa mniejsze spichlerze.

Jest to wolnostojąca budowla o trzech kondygnacjach z użytkowym poddaszem. Ze względu na swoje położenie nie został podpiwniczony. Postawiono go na kamienno–ceglanej podmurówce, ok. 12 metrów od brzegu Iny, równolegle do jej biegu. W okresach wysokiego poziomu wody w Inie był wielokrotnie zalewany.

fot. Widokówka z 1902 roku. Kolekcja ODDZG „Żółty Domek”

Czytaj dalej

Kościół katolicki w Stepnicy ( do 1945 kościół protestancki w Groß Stepenitz )

Pierwsza wzmianka o stepnickim proboszczu pochodzi z 1406 rok, kiedy to proboszczem był Hermann Heger.

Starsze rejestry dotyczące historii kościoła zostały zniszczone w pożarze kościoła i plebani w 1564 roku. Kolejna wzmianka o kościele i wieży pochodzi z 1654. W 1733 roku, kościół ponownie spłonął. W 1735 pojawiła się propozycja nowego kościoła przygotowana przez I.G. Damesa. Do jego budowy zużyto 24 kłody dębowe na partie fundamentowe, 4 dęby na okna, 50 bali dębowych na podłogę. Na stropy zużyto ponad 200 bali. Całość drewna została podarowana przez Fryderyka Wilhelma I z królewskich lasów.

fot. Widokówka z widokiem na kościół. Kolekcja Tomasz Wetta

Czytaj dalej

Stepnica ( do 1945 Groß Stepenitz/Bad Stepenitz ) – część II

Stepnicę założono na piaszczystej wyspie w bezpośrednim sąsiedztwie torfowisk i zalewu. Forma wsi przed 1739 rokiem, była wsią ulicową. Po pożarze w 1739 roku, wieś została uporządkowana. Drogom nadano geometryczny kształt z placem kościelnym po środku. Po obu stronach tej drogi znajdowało się po 6 jednakowych domów gospodarskich o konstrukcji ryglowej.

Według Gerharda Bronischa opisującego wieś w 1939 roku, były to budynki jednokondygnacyjne z muru pruskiego z kolejną kondygnacją na poddaszu. Plan pokazuje typowy układ domów kolonistów z około 1800 roku, z kuchnią umieszczoną między małymi korytarzami z przodu i tyłu oraz salonami i kominkami z tyłu. Dachy były czterospadowe, kryte dachówką ceramiczną. Frontowe fasady były w większości otynkowane.

fot. Widokówka z 1942 roku. Kolekcja Wojciech Janda

Czytaj dalej

Rewitalizacja miejsca pamięci na cmentarzu przywięziennym w Goleniowie – 15.03.2024

We wrześniu 2023 roku stowarzyszenie otrzymało informację o przyznaniu grantu z programu Fundacji Orlen „Czuwamy! Pamiętamy!”.

Celem projektu, było całkowita rewitalizacja tzw. pomnika czeskiego, znajdującego się na terenie cmentarza przywięziennego. Pierwotnie znajdujący się tam pomnik, nie nadawał się do ponownego odnowienia, który jako stowarzyszenie trzykrotnie odnawialiśmy w ciągu 12 lat. Poza tym treść na pomniku była nie adekwatna do dzisiejszej wiedzy o tym miejscu.

W ramach projektu, stary pomnik został usunięty wraz z otaczającym go płotem. Stara płyta została przewieziona do Ośrodka Dokumentacji Dziejów Ziemi Goleniowskiej w Goleniowie. Po usunięciu starych elementów, przywieziono i ustawiono nowy kamień pamiątkowy z nową tablicą granitową, na której widnieje nowy tekst, zaakceptowany przez Instytut Pamięci Narodowej w Warszawie. Obok kamienia zainstalowano nową tablicę informacyjna z opisem historii tego miejsca. Na tablicy wszystkie teksty są w 4 językach: polskim, czeskim, niemieckim i angielskim. Również tekst na tablicy został zaakceptowany przez IPN w Warszawie.

Czytaj dalej

Budzień ( do 1945 Schützendorf )

Wieś położona jest na skraju Doliny Dolnej Odry, Równiny Goleniowskiej i Puszczy Goleniowskiej. Tuż przy drodze wojewódzkiej nr.111 łączącej Goleniów ze Stepnicą.

W latach 30-tych XX wieku, w wyniku przeprowadzonych na terenie wsi prac archeologicznych, odnaleziono siekiery kamienne, siekiery krzemienne i siekiery kamienne z otworem z epoki kamiennej. Odnaleziono również kopiec z urną i skremowanymi szczątkami z nieznanej epoki.

Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1786 roku, kiedy to Fryderyk II zatwierdził plan założenia wsi dla 40 rodzin tzw. „bei der Stepenitzschen Bache”. Zamiast w/w planu, osiedlono tylko 24 kolonistów z Pomorza, Meklemburgii, Brandenburgii i Frankonii, zgodnie z planem melioracyjnym Wilhelma Schütza. Wybudowano 12 domów w zabudowie bliźniaczej, po południowej stronie drogi, a po północnej wzniesiono stodoły. W 1825 roku spłonęła zachodnia część wsi wraz ze szkołą i 5 budynkami.

fot. Restauracja należąca do Roberta Görsa. Rok 1926. Widokówka z kolekcji Wojciech Janda

Czytaj dalej

Stepniczka ( do 1945 Klein Stepenitz )- nieistniejący kościół protestancki

Pierwsza wzmianka o kościele pochodzi z roku 1594, kiedy to jest wymieniany w rejestrze jako kościół zbudowany w XIV wieku. Przed wybudowaniem kościoła w Stepniczce, nabożeństwa odbywały się w kościele w Stepnicy.

W 1733 roku, kościół w Stepniczce został zniszczony. Niestety nie wiadomo w jaki sposób, można się tylko domyślać, iż przyczyną był pożar, co zdarzało się w tamtych czasach dosyć często.

W 1748 roku, wybudowano nowy kościół z wieżą, według projektu mistrza budowlanego J. G. Damesa. W roku 1893, iglica wieży została zniszczona przez piorun. Została odbudowana w pierwotniej formie przez mistrza ciesielskiego Köllera z Pribbernow ( Przybiernów).

Kościół stał w centrum wsi, na nieczynnym już w latach 30-tych XX wieku, cmentarzu przykościelnym.

fot. Zdjęcie kościoła w Stepniczce – lata 30-te XX wieku

Czytaj dalej

Stepniczka ( do 1945 Klein Stepenitz )

Wieś leży, na północ od Stepnicy przy drodze do Kopic.

Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1291 roku, kiedy to Bogusław IV, Barnim II i Otto I przekazują dwie części wsi Klein Stepenitz ( Stepniczka) i Ganserin ( Gąsierzyno) Joanicie Gerhardowi von Gollnow. W 1299 roku Bogusław IV, potwierdza darowiznę trzeciej części wsi Genserin i Klein Stepenitz na rzecz klasztoru żeńskiego w Wolinie przez rycerza Friedricha von Hindenburg.

fot. Plan Stepniczki z roku 1837

Czytaj dalej