Borzysławiec ( do 1945 roku Louisenthal)

Wieś leży ok. 11 km na południowy zachód od Goleniowa, w Dolinie Dolnej Odry, wśród łąk, na skraju Puszczy Goleniowskiej, ok. 2,5 km na północny wschód od jeziora Dąbie.

     Założona została na planie ulicówki, przez właścicieli wsi Lubczyna, w końcu XVIII wieku. Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1838 roku. Sprowadzeni na przełomie XVIII i XIX wieku koloniści z głębi Niemiec utworzyli wieś na planie ulicówki regularnej, zwartej na osi południe – północ, bardzo szerokiej z trzema rzędami drzew, głównie lip, dębów, kasztanowców i dwiema dość szerokimi drogami. Układ ten został zachowany do dzisiaj z powstałymi po 1945 roku dużymi ubytkami w zabudowie jak i drzewostanie. Głównym elementem całego układu przestrzennego jest kościół z cmentarzem. Katolicy mieli swój kościół, najpierw mały konstrukcji ryglowej zbudowany w 1809 r,a prawie sto lat później  wybudowano obecny kościół.

Zdjęcie z kolekcji Tomasz Wetta

Kościół pw. św. Piotra i Pawła z XIX / XX wieku, jest zabytkiem prawnie chronionym  nr rej. 124 z dnia 8 maja 2003 r. Kościół parafialny, rzymskokatolicki należący do dekanatu Goleniów, archidiecezji szczecińsko-kamieńskiej, metropolii szczecińsko-kamieńskiej. Świątynia, od początku katolicka, została poświęcona 02 stycznia 1902 roku. Kościół został zbudowany w stylu neogotyckim, z czerwonej cegły. Jest to kościół salowy z wyraźnym, trójbocznym prezbiterium. Na neogotycki charakter świątyni wskazują strzelista wieża i ostrołukowe okna, a także stojąca we wnętrzu chrzcielnica. Wyposażenie kościoła jest w większości przedwojenne, np. krzyż z ukrzyżowanym Jezusem i freski na ścianach pochodzą z początku XX wieku. Warto zwrócić uwagę także na wykonany ze słomy obraz Matki Bożej Ostrobramskiej. Na wieży znajdują się dzwony, odlane w latach 1875 – 1876.

Zdjęcie Wojciech Janda
Zdjęcie Wojciech Janda

Kościół katolicki na tych terenach był wielką rzadkością. W całym powiecie nowogardzkim , na 40 tys. mieszkańców – czyli 1% – zaledwie 400 było katolikami. Kościół w Borzysławcu był wówczas jedynym kościołem katolickim na tym terenie. Dopiero w 1930 przybył drugi, wybudowany w Goleniowie. Na dzień 01.12.1871 roku we wsi mieszkało 230 osób wyznania ewangelickiego oraz 221 osób wyznania katolickiego. Parafia dla ewangelików znajdowała się w Lubczynie.

Obok kościoła warto zobaczyć cmentarz, a na nim nagrobki księdza Alberta Hirscha, proboszcza parafii w Borzysławcu, aresztowanego przez nazistów za słuchanie wrogich stacji radiowych i skazanego na 4 lata więzienia. Ksiądz Hirsch zmarł  22.08.1944 w goleniowskim więzieniu.

 Znajduje się tam również na nagrobek francuskiego jeńca wojennego Andre Debackera, który zmarł tragicznie w tej wsi 11.06.1942 roku.

Zdjęcie Wojciech Janda

 Naprzeciw kościoła znajduje się budynek dawnej szkoły katolickiej. Obecnie znajduje się tam plebania. Budynek ten pochodzi z końca XIX wieku i przypomina nieco swoim wyglądem dwór.

 Obecna zabudowa wsi pochodzi w głównej mierze z przełomu XIX i XX wieku .

Liczba mieszkańców w liczbach:

1871- 451 mieszkańców w tym na dzień 01.12.1871- 227 mężczyzn, 224 kobiety,144 dzieci do 10 roku życia, 281 osób powyżej 10 roku życia umiejących czytać i pisać, 26 analfabetów
1905- 209 mieszkańców
2000- 87 mieszkańców

2009- 129 mieszkańców

Mapa Borzysławca z roku 1921

Źródło: www.odyssei.com,www.borzysławiec.eu, www.wikipedia.pl, www.vorfahreninfo.de,własne

Burowo ( do 1945 Burow)

Wieś leży ok. 12 km na wschód od Goleniowa, na pagórkowatej Równinie Nowogardzkiej, w okolicy rzeki Gowienicy, która bierze swoje źródła w okolicznej dolinie torfowej, ok. 3 km na północ od Mostów.

Występują tutaj wzgórza morenowe (drumliny), torfowa dolina Gowienicy, przez którą prowadzi droga, w stronę Maciejewa i Mostów. Znajdują się również lasy wschodnich rubieży Puszczy Goleniowskiej zdominowane drzewostanowo przez sosnę i buk. Są to tereny pagórkowate o wysokościach bezwzględnych do 62 m n.p.m. (wzgórze na wschód od wsi).

 Najstarsze ślady osadnictwa na terenie wsi pochodzą z neolitu. Znaleziska archeologiczne potwierdzają istnienie tutaj osady kultury ceramiki sznurowej. Pierwsze wzmianki o wsi pochodzą z wieku XIV. Od założenia do końca XVIII stulecia wieś pozostawała pod władzą znanej w okolicy rodziny von Flemming, której jedną z siedzib był pałac w Mostach. We wsi znajdował się młyn i tartak. W XIX wieku Burowo zostało przejęte przez ród von Petersdorf. W roku 1872 wieś zamieszkiwało ok. 150 osób. Do Burowa należał również młyn Burówko oraz majątek rycerski. W samej wsi znajdował się kościół, folwark, młyn, cmentarz, cztery duże gospodarstwa i szkoła.

Budynek szkoły przed 1945 r.

Zdjęcie kościoła w roku 1947. Zakupione na www.fotomemoria.pl

         Kościół usytuowany był w centrum wsi, pośrodku prostokątnej w planie parceli, pełniącej również funkcję cmentarza. Po kościele i cmentarzu tylko nagrobki. Ocalał również duży krzyż upamiętniający poległych mieszkańców wsi: Burow( Burowo)-Kahlbruch(Kolonia Przypólsko)-Franzfeide(Przypólsko)

Po II wojnie światowej regularna owalnica przybrała nieregularny kształt, kościół zniszczono w latach 50. XX wieku, zburzono również tartak i młyn.

Miejsce w którym znajdował się kościół

Liczba mieszkańców na przestrzeni lat:

1870 – 263 mieszkańców

1920 – 244 mieszkańców

Mapa z przed 1945 roku

Źródło: www.wikipedia.pl,www.architektura.pomorze.pl,własne

Budno (do 1945 roku Buddendorf)

Wieś leży ok. 5 km na południowy wschód od Goleniowa, na Równinie Nowogardzkiej, przy drodze prowadzącej do Maszewa.

         Początki stałego osadnictwa na terenie Budna to epoka kultury łużyckiej. W czasie średniowiecza znajdowało się tutaj grodzisko, którego mieszkańcy zajmowali się uprawą roli i hodowlą zwierząt. W okresie wczesnego średniowiecza istniało tu grodzisko należące do pasa grodów – Budno -Mosty-Krzywice -Niewiadowo, wokół których skupiało się osadnictwo wykorzystując dobre warunki rolniczo-hodowlane na wykarczowanych polach śródleśnych. W XIII wieku zbudowano tutaj zamek Kamieniec, opisany w 1269 roku w sporze między Barnimem I a biskupem kamieńskim. Wzmianka o wsi pochodzi również z dokumentu lokacyjnego miasta Goleniowa z roku 1314 (prawa lubeckie), w którym mowa jest o włościach miasta, docierających do wsi Buddendorf.

Czytaj dalej „Budno (do 1945 roku Buddendorf)”

Bolechowo (do 1945 roku Diedrichsdorf)

Wieś leży ok. 7 km na południe od Goleniowa, na Równinie Goleniowskiej, w Puszczy Goleniowskiej, przy drodze łączącej Goleniów ze Stawnem, ok. 800 m na północ od rzeki Wisełki, ok. 1,5 km na wschód od rzeki Iny.

 W 1932 roku na północnym krańcu wsi podczas prac leśnych odkryto kilkanaście ułamków naczyń z młodszej epoki kamienia i są one związane z tzw. kręgiem kultury ceramiki dołkowo-grzebykowej i kultury ceramiki sznurowej. Na terenie wsi i w okolicach istniało dość rozwinięte osadnictwo pierwszej z wymienionych kultur. Znaleziono tutaj m.in. elementy broni, ułamki naczyń i narzędzi. Wykopaliska archeologiczne potwierdzają również istnienie osady w epoce brązu i żelaza.

fot. Widok na Bolechowo z powietrza-marzec 2025. Zdjęcie Michał Janda

Czytaj dalej „Bolechowo (do 1945 roku Diedrichsdorf)”

Białuń (do 1945 Gollnowshagen)

Wieś leży ok. 6,5 km na północ od Goleniowa, na Równinie Goleniowskiej, na skraju Puszczy Goleniowskiej, przy drodze łączącej Żółwią Błoć z Miękowem oraz linii kolejowej nr 401 (Szczecin – Świnoujście).

 Znaleziska archeologiczne na pobliskim wzgórzu potwierdzają istnienie na tym obszarze osad z okresu neolitu ludności kultury pucharów lejkowatych oraz kultury ceramiki sznurowej. Na południowym krańcu wsi odnaleziono przed wojną miecz z epoki brązu. Pierwsze wzmianki o tych terenach pochodzą z średniowiecza, z roku 1309, z dokumentu nadanego przez Ottona I dla miasta Goleniów, w którym daruje miastu dwie wsie: Miękowo (Monkendorp) oraz Smedeberg. Ta ostatnia wieś już nie istnieje i nie wiadomo dokładnie, gdzie się znajdowała. Przypuszczalnie są to tereny dzisiejszego Białunia. Nie ulega jednak wątpliwości, że tereny te należały w epoce średniowiecza i nowożytności do miasta Goleniowa. Na początku XIX w. przeprowadzane odgórnie reformy uwłaszczeniowe w państwie pruskim dotarły na tereny Goleniowa, przynosząc miastu duże korzyści ekonomiczne. Miasto otrzymało wówczas jako odszkodowanie od zależnej wsi Żółwia Błoć ok. 1200 morgów brandenburskich użytków rolnych, z których wydzieliło 26 dużych działek kolonizacyjnych i założyło w latach 1827-1828 wieś Gollnowshagen (Białuń). Powstał on na planie rzędówki z elementami ulicówki. W 1871 roku znajdowało się tutaj 63 domy mieszkalne. Znajdował się w Białuniu  wiatrak, wyrobisko piasku i różne zakłady rzemieślnicze. W 1892 roku wieś uzyskała połączenie kolejowe z Goleniowem i Kamieniem Pomorskim. W połowie 1847 roku mieszkało w Białuniu dwóch kowali, dwóch cieśli, piekarz, stolarz, krawiec  i stelmach, a wielu mieszkańców utrzymywało się z pracy najemnej stałej, dniówkowej ( w 1847 roku było to 24 mężczyzn i 24 kobiety) i służby w gospodarstwach ( w 1847 roku było to 1 mężczyzna i 8 kobiet). Wszyscy ówcześni  mieszkańcy Białunia byli wyznania ewangelickiego i należeli do parafii w Żółwiej Błoci (Barfußdorf). Po wojnie przejściowo wieś nazywała się Goliszewo, później Golniszewo, a od 1947 Białuń.

 Dzisiejszy Białuń to wieś rolniczo – mieszkalna. Zabudowę w Białuniu stanowią w większości domy nowe i tylko kilka domów w Białuniu pochodzi z końca XIX i początku XX wieku (domy murowane i ryglowe). Do starszych budynków w Białuniu zalicza się dworzec kolejowy z końca XIX wieku. Po II wojnie światowej znajdowała się w Białuniu jednostka wojskowa (obecnie zlikwidowana).

Liczba mieszkańców w liczbach:

1871- 441 mieszkańców- w tym 209 mężczyzn,232 kobiety, 123 dzieci do 10 lat,278 osób powyżej 10 lat umiejących czytać i pisać,40 analfabetów

1905- 336 mieszkańców

1925- 329 mieszkańców

1939- 300 mieszkańców

2000- 323 mieszkańców

2009- 288 mieszkańców

Mapa Białunia z roku 1907