Autor: Wojciech Janda

Wieś leży ok. 6 km na południowy zachód od Goleniowa, na skraju Doliny Dolnej Odry i Równiny Goleniowskiej porośniętej Puszczą Goleniowską, ok. 3 km na południe od rzeki Iny, ok. 4 km na zachód od drogi ekspresowej S3.

        Dzisiejsze Komarowo powstało z polaczenia dwóch wsi kolonizacyjnych  założonych przez Karla Otto von Blankenburg – Carlshof i Blankenfelde. Nazwy obu wsi pochodzą od imienia i nazwiska założyciela wsi.

        Pierwsza wzmianka  o wsi Carlshof  pochodzi z 1777 roku. Pierwsi osadnicy zostali sprowadzeni z Niemiec i Niderlandów. We wsi założono folwark i wzniesiono pałac , a przy folwarku powstały zagrody chłopskie należące do rzemieślników i zagrodników.  We wsi znajdował się również kościół ,wiatrak i świetlica. W 1905 roku wioskę przejęła rodzina von Petersdorf,  a od roku 1928 wieś należała do Pomorskiego Towarzystwa Ziemskiego ( Pommersche Landgeselschaft). Po II wojnie światowej folwark przejął PGR .

fot.Kościół w Komarowie, jedno z niewielu jego zdjęć.

           Druga z wsi wchodząca dziś w skład Komarowa została założona na planie ulicówki i zasiedlona przez 26 kolonistów głownie z Niemiec i Niderlandii. Każdy z kolonistów otrzymał powyżej 50 morg ,co było dużą działką- na prawie czynszowym z dużą ulgą podatkową. Blankenfelde było wsią miejską należącą do Goleniowa. Na początku XIX wieku po reformach uwłaszczeniowych we wsi było 12 dużych gospodarstw własnościowych ,pozostałe stanowiły średnie gospodarstwa chłopskie. W drugiej połowie XIX wieku we wsi działa szkoła, funkcjonuje wiatrak ( usytuowany od strony południowej wsi),znajduje się tam również niewielki kościółek ryglowy wybudowany na początku wieku oraz cmentarz. W czasie II wojny światowej część wsi została zniszczona  a wraz z nią kościół. Po wojnie wieś nazywała się chwilowo Danowo ,a później Kłosowice.

         Mieszkańcy wsi w większości byli wyznania ewangelickiego , których mieszkało tu  według spisu z 1 grudnia 1871 roku 358.Oprócz nich mieszkało jeszcze 9 katolików i 6 Żydów.

fot. Kamień pamięci na cmentarzu ewangelickim i obok niego pomnik z poświęcony poległym mieszkańcom wsi Rurzyca w czasie I WŚ

Liczba mieszkańców na przestrzeni lat:

1871- 373 mieszkańców w tym : 180 mężczyzn, 193 kobiety , 111 dzieci do 10 roku życia, osób powyżej 10 roku życia umiejących pisać i czytać mieszkało 205 osób i 47 analfabetów.

1905- 225 mieszkańców

1939- 197 mieszkańców

2009- 616 mieszkańców

Mapa Komarowa przed 1945 rokiem

Wieś jest  położona 15 km na południe od Goleniowa bezpośrednio przy linii kolejowej i drodze szybkiego ruchu Szczecin-Świnoujście.

Początki osadnictwa w tym rejonie sięgają dalekiej przeszłości, znaleziska fragmentów narzędzi, glinianych naczyń oraz krzemiennych grotów i sztyletów wskazują na przebywanie w tych okolicach ludności kultury ceramiki sznurowej już około 2000 lat przed Chrystusem. Inne pojedyncze znaleziska naczyń i ozdób, które można łączyć z kulturą łużycką, pozwalają sądzić o ciągłości osadnictwa również w epoce brązu i początkach epoki żelaza. Przypuszczalnie nastąpiła potem krótka przerwa osadnicza, sięgająca czasów wczesnego średniowiecza. W IX – XI wieku istniał tu już nieduży gród obronny. Prowadzone wykopaliska archeologiczne w końcu XIX wieku dały wiele znalezisk broni, narzędzi, ceramiki i poświadczyły istnienie aż do XI wieku osady obronnej otoczonej fosą, do której wodę doprowadzał rów aż z jeziora Dąbie. W XIII wieku obszary te, podobnie jak należące do Rurzycy, dostały się w ręce Cystersów z Kołbacza. Po roku 1534, gdy na Pomorzu zwyciężyła reformacja, dobra te przeszły na własność książąt pomorskich, a po zajęciu Pomorza Zachodniego przez państwo brandenbursko-pruskie stały się domeną państwową. W połowie XVIII wieku państwo pruskie rozpoczęło szeroko zakrojoną akcję kolonizacyjną na tym obszarze.

Pierwsza wzmianka o niej pochodzi z 1754 roku, a niemiecka nazwa wsi pochodzi od imienia żony Fryderyka II – Elizabeth Christine. W roku 1754 sprowadzono osadników holenderskich i niemieckich umiejących osuszać i gospodarzyć na podmokłych terenach. Założono wieś na planie regularnej ulicówki która otrzymała nazwę Gross Christianenberg. W tym samym roku założono na północ od wsi małą kolonię na planie ulicówki o nazwie Klein Christinenberg administracyjnie połączoną z Gross Christianenberg . Do końca XIX wieku jest to wieś typowo rolnicza. Po wybudowaniu połączenia kolejowego Szczecin – Goleniów, zaczyna osiedlać się tu wielu kolejarzy, później pracowników leśnych i rzemieślników. Pierwotnie ulicówka regularna, zwarta, zaczyna się rozbudowywać w kierunku wsi wielodrożnej. Proces ten zatrzymał się po wojnie, a wiele zagród uległo zniszczeniu. W skład obecnych Klinisk Wielkich wchodzi kilka dawniej samodzielnych osad, z których najciekawszą jest Pucko (niemiecka nazwa O.F.Putt), powstałe w XVIII wieku. W 1784 roku odnotowano w dokumentach i na mapie dwie zagrody, a w 1872 jedną – siedzibę nadleśnictwa, które zarządzało 4841 ha lasów państwowych. Obecnie jest to osada jednodworcza, w której znajduje się siedziba Nadleśnictwa Kliniska. Budynek ten został postawiony na miejscu rozebranej starej leśniczówki.

Obecnie wieś zaczyna się mocno rozbudowywać i należy do większych i najprężniej się rozwijających miejscowości w gminie Goleniów.

Liczba mieszkańców na przestrzeni lat:

1827 – 425 mieszkańców

1925 – 573 mieszkańców

2000 – 860 mieszkańców

2009 –  1168 mieszkańców

Mapa Klinisk przed 1945 rokiem

           Wieś, leży ok. 12 km na północny zachód od Goleniowa, przy drodze wojewódzkiej nr 112, na skraju Doliny Dolnej Odry i Równiny Goleniowskiej (Puszczy Goleniowskiej), nad rzeką Krępą.

           Wieś została założona w 1748 roku przez miasto Goleniów, do którego to należały tereny, na których powstała wioska. Pierwszymi osadnikami we wsi byli:

– Michał Kayse z Polski

– Ephraim Wendland z Meklemburgii

– Weege nieznanego pochodzenia

– Siegfried Wellnitz nieznanego pochodzenia

fot. Kąty na widokówce z początku lat 20-tych XX wieku. Widokówka z kolekcji Wojciech Janda

Czytaj dalej „Kąty (do 1945 roku: Kattenhof)”

       Wieś leży w Dolinie Dolnej Odry, ok. 600 m na wschód od jeziora Dąbie, ok. 16 km na południowy zachód od Goleniowa, przy drodze łączącej Lubczynę ze Szczecinem.

      Czarna Łąka powstała z połączenia wsi Wilhelmsfelde z wsią Bergland (Bystra). Tę drugą wzmiankowano już w XIV wieku, kiedy istniał tutaj folwark książęcy podarowany miastu Szczecin. W roku 1750 niejaki von Sydow, otrzymawszy te tereny od Fryderyka II, założył tutaj wieś, osiedlając Holendrów, powstaje wieś ulicówka. Mieszkańcy trudnili się głównie połowem ryb w jeziorze Dąbie. Obok folwarku znajdował się tutaj młyn, leśniczówka, kościół, szkoła, cmentarz i przystań rybacka. Podczas II wojny światowej Bystra została prawie całkowicie zniszczona. Zniknął kościół, młyn i inne ważne budynki, resztki zagród zostały włączone do Czarnej Łąki.

          Zabudowa wsi pochodzi w większości z lat 30. XX wieku (domy ceglane) oraz z okresu polskiego. Wieś, niegdyś rybacka, stopniowo zmieniła swój charakter na rolniczo-wypoczynkowy. Jedyną atrakcją położonej wśród łąk i pastwisk miejscowości jest jezioro Dąbie. W Czarnej Łące znajduje się plaża, ośrodek wypoczynkowy i wiele prywatnych domków letniskowych nad brzegiem jeziora. Wieś chętnie odwiedzają mieszkańcy Szczecina oraz Goleniowa. Wieś znajduje się także na obszarze podmiejskim Szczecina, który może być w przyszłości dużo gęściej zaludniony

         Po II wojnie światowej Czarna Łąka nosiła przejściowo nazwę Stefanowo. Obecną nazwę wprowadzono urzędowo 9 grudnia 1947 roku.

 Liczba mieszkańców na przestrzeni lat:

 1915- 290 mieszkańców

2009- 230 mieszkańców

Mapa Czarnej Łąki z roku 1921

        Wieś leży na Równinie Nowogardzkiej, terenie pagórkowatym, na skraju Puszczy Goleniowskiej, przy drodze wojewódzkiej nr 113 prowadzącej do Maszewa, ok. 6 km na wschód od Goleniowa, nad dopływem strugi Wiśniówki, ok. 2 km na południe od linii kolejowej nr 402, nieopodal znajduje się port lotniczy Szczecin-Goleniów oraz jednostka wojskowa w Mostach-Osiedlu.

          Początki osadnictwa na terenie wsi to okres kultury lateńskiej, z ok. 400 lat p.n.e. W tym okresie znajduje się tutaj osada, co potwierdzają znaleziska archeologiczne. Osada kończy swój żywot po okresie rzymskim, a ludzie wracają na tereny dzisiejszego Imna dopiero w XIX w. Pierwsza wzmianka pochodzi z 1812 r. Wieś została założona na planie regularnej ulicówki przez Karla Krabe, właściciela dworu i folwarku w Mostach. Znajdował się tutaj cmentarz, wiatrak, kilka zagród chłopskich oraz piaskownia.

Czytaj dalej „Imno (do 1945 Immenthal)”

Wieś leży ok. 11 km na południowy zachód od Goleniowa, w Dolinie Dolnej Odry, wśród łąk, na skraju Puszczy Goleniowskiej, ok. 2,5 km na północny wschód od jeziora Dąbie.

     Założona została na planie ulicówki, przez właścicieli wsi Lubczyna, w końcu XVIII wieku. Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1838 roku. Sprowadzeni na przełomie XVIII i XIX wieku koloniści z głębi Niemiec utworzyli wieś na planie ulicówki regularnej, zwartej na osi południe – północ, bardzo szerokiej z trzema rzędami drzew, głównie lip, dębów, kasztanowców i dwiema dość szerokimi drogami. Układ ten został zachowany do dzisiaj z powstałymi po 1945 roku dużymi ubytkami w zabudowie jak i drzewostanie. Głównym elementem całego układu przestrzennego jest kościół z cmentarzem. Katolicy mieli swój kościół, najpierw mały konstrukcji ryglowej zbudowany w 1809 r,a prawie sto lat później  wybudowano obecny kościół.

Kościół pw. św. Piotra i Pawła z XIX / XX wieku, jest zabytkiem prawnie chronionym  nr rej. 124 z dnia 8 maja 2003 r. Kościół parafialny, rzymskokatolicki należący do dekanatu Goleniów, archidiecezji szczecińsko-kamieńskiej, metropolii szczecińsko-kamieńskiej. Świątynia, od początku katolicka, została poświęcona 02 stycznia 1902 roku. Kościół został zbudowany w stylu neogotyckim, z czerwonej cegły. Jest to kościół salowy z wyraźnym, trójbocznym prezbiterium. Na neogotycki charakter świątyni wskazują strzelista wieża i ostrołukowe okna, a także stojąca we wnętrzu chrzcielnica. Wyposażenie kościoła jest w większości przedwojenne, np. krzyż z ukrzyżowanym Jezusem i freski na ścianach pochodzą z początku XX wieku. Warto zwrócić uwagę także na wykonany ze słomy obraz Matki Bożej Ostrobramskiej. Na wieży znajdują się dzwony, odlane w latach 1875 – 1876.

Kościół katolicki na tych terenach był wielką rzadkością. W całym powiecie nowogardzkim , na 40 tys. mieszkańców – czyli 1% – zaledwie 400 było katolikami. Kościół w Borzysławcu był wówczas jedynym kościołem katolickim na tym terenie. Dopiero w 1930 przybył drugi, wybudowany w Goleniowie. Na dzień 01.12.1871 roku we wsi mieszkało 230 osób wyznania ewangelickiego oraz 221 osób wyznania katolickiego. Parafia dla ewangelików znajdowała się w Lubczynie.

Obok kościoła warto zobaczyć cmentarz, a na nim nagrobki księdza Alberta Hirscha, proboszcza parafii w Borzysławcu, aresztowanego przez nazistów za słuchanie wrogich stacji radiowych i skazanego na 4 lata więzienia. Ksiądz Hirsch zmarł  22.08.1944 w goleniowskim więzieniu.

 Znajduje się tam również na nagrobek francuskiego jeńca wojennego Andre Debackera, który zmarł tragicznie w tej wsi 11.06.1942 roku.

 Naprzeciw kościoła znajduje się budynek dawnej szkoły katolickiej. Obecnie znajduje się tam plebania. Budynek ten pochodzi z końca XIX wieku i przypomina nieco swoim wyglądem dwór.

 Obecna zabudowa wsi pochodzi w głównej mierze z przełomu XIX i XX wieku .

Liczba mieszkańców w liczbach:

1871- 451 mieszkańców w tym na dzień 01.12.1871- 227 mężczyzn, 224 kobiety,144 dzieci do 10 roku życia, 281 osób powyżej 10 roku życia umiejących czytać i pisać, 26 analfabetów
1905- 209 mieszkańców
2000- 87 mieszkańców

2009- 129 mieszkańców

Mapa Borzysławca z roku 1921

Źródło: www.odyssei.com,www.borzysławiec.eu, www.wikipedia.pl, www.vorfahreninfo.de,własne

Wieś leży ok. 12 km na wschód od Goleniowa, na pagórkowatej Równinie Nowogardzkiej, w okolicy rzeki Gowienicy, która bierze swoje źródła w okolicznej dolinie torfowej, ok. 3 km na północ od Mostów.

Występują tutaj wzgórza morenowe (drumliny), torfowa dolina Gowienicy, przez którą prowadzi droga, w stronę Maciejewa i Mostów. Znajdują się również lasy wschodnich rubieży Puszczy Goleniowskiej zdominowane drzewostanowo przez sosnę i buk. Są to tereny pagórkowate o wysokościach bezwzględnych do 62 m n.p.m. (wzgórze na wschód od wsi).

 Najstarsze ślady osadnictwa na terenie wsi pochodzą z neolitu. Znaleziska archeologiczne potwierdzają istnienie tutaj osady kultury ceramiki sznurowej. Pierwsze wzmianki o wsi pochodzą z wieku XIV. Od założenia do końca XVIII stulecia wieś pozostawała pod władzą znanej w okolicy rodziny von Flemming, której jedną z siedzib był pałac w Mostach. We wsi znajdował się młyn i tartak. W XIX wieku Burowo zostało przejęte przez ród von Petersdorf. W roku 1872 wieś zamieszkiwało ok. 150 osób. Do Burowa należał również młyn Burówko oraz majątek rycerski. W samej wsi znajdował się kościół, folwark, młyn, cmentarz, cztery duże gospodarstwa i szkoła.

Budynek szkoły przed 1945 r.

Zdjęcie kościoła w roku 1947. Zakupione na www.fotomemoria.pl

         Kościół usytuowany był w centrum wsi, pośrodku prostokątnej w planie parceli, pełniącej również funkcję cmentarza. Po kościele i cmentarzu tylko nagrobki. Ocalał również duży krzyż upamiętniający poległych mieszkańców wsi: Burow( Burowo)-Kahlbruch(Kolonia Przypólsko)-Franzfeide(Przypólsko)

Po II wojnie światowej regularna owalnica przybrała nieregularny kształt, kościół zniszczono w latach 50. XX wieku, zburzono również tartak i młyn.

Miejsce w którym znajdował się kościół

Liczba mieszkańców na przestrzeni lat:

1870 – 263 mieszkańców

1920 – 244 mieszkańców

Mapa z przed 1945 roku

Źródło: www.wikipedia.pl,www.architektura.pomorze.pl,własne

Wieś leży ok. 5 km na południowy wschód od Goleniowa, na Równinie Nowogardzkiej, przy drodze prowadzącej do Maszewa.

         Początki stałego osadnictwa na terenie Budna to epoka kultury łużyckiej. W czasie średniowiecza znajdowało się tutaj grodzisko, którego mieszkańcy zajmowali się uprawą roli i hodowlą zwierząt. W okresie wczesnego średniowiecza istniało tu grodzisko należące do pasa grodów – Budno -Mosty-Krzywice -Niewiadowo, wokół których skupiało się osadnictwo wykorzystując dobre warunki rolniczo-hodowlane na wykarczowanych polach śródleśnych. W XIII wieku zbudowano tutaj zamek Kamieniec, opisany w 1269 roku w sporze między Barnimem I a biskupem kamieńskim. Wzmianka o wsi pochodzi również z dokumentu lokacyjnego miasta Goleniowa z roku 1314 (prawa lubeckie), w którym mowa jest o włościach miasta, docierających do wsi Buddendorf.

Czytaj dalej „Budno (do 1945 roku Buddendorf)”

Wieś leży ok. 7 km na południe od Goleniowa, na Równinie Goleniowskiej, w Puszczy Goleniowskiej, przy drodze łączącej Goleniów ze Stawnem, ok. 800 m na północ od rzeki Wisełki, ok. 1,5 km na wschód od rzeki Iny.

 W 1932 roku na północnym krańcu wsi podczas prac leśnych odkryto kilkanaście ułamków naczyń z młodszej epoki kamienia i są one związane z tzw. kręgiem kultury ceramiki dołkowo-grzebykowej i kultury ceramiki sznurowej. Na terenie wsi i w okolicach istniało dość rozwinięte osadnictwo pierwszej z wymienionych kultur. Znaleziono tutaj m.in. elementy broni, ułamki naczyń i narzędzi. Wykopaliska archeologiczne potwierdzają również istnienie osady w epoce brązu i żelaza.

fot. Widok na Bolechowo z powietrza-marzec 2025. Zdjęcie Michał Janda

Czytaj dalej „Bolechowo (do 1945 roku Diedrichsdorf)”