Nieistniejący kościół protestancki w Świętoszewie (do 1945 Schwanteshagen)

Pierwsza wzmianka o kościele pochodzi z 1595 roku, choć na pewno był starszy. Świadczyły o tym pozostałości XV wiecznego ołtarza. Cała budowla wykonana z głazów narzutowych. W 1595 roku wymieniana jest wieża z 3 dzwonami. Na przełomie XVII-XVIII wieku wzmiankowana jest drewniana wieża. W 1769 roku odbył się montaż galerii przez cieślę Michaela Werdorfa i stolarza Michaela Wittnebela. W 1877 odbyła się renowacja portalu południowego. W 1933 odbyła się ostatnia gruntowna renowacja kościoła, między innymi boazeria wieży, przeróbki i malowanie wnętrza.

fot. Kościół w Świętoszewie – rok 1939

fot. Plan kościoła z 1939 roku

Kościół usadowiony był w centrum starego cmentarza z nowym murem z kamienia polnego, na dawnym zieleńcu wiejskim. W zachodniej ścianie znajdowały się segmentowe łukowe drzwi wykonane z desek. Ościeża drzwi wykonane były z kamienia polnego. Pozostałe okna i drzwi w kościele, miały obrzeża z cegły i były gładko otynkowane. W ścianie południowej znajdowały się dwa małe okna, umieszczone jedne pod drugim i dwa większe prostokątne okna z pochyłymi parapetami. Nad dwoma wschodnimi otworami okiennymi, które były identyczne z większymi w ścianie południowej, znajduje się rząd 7 okien, który zajmuje prawie całą szerokość ściany. Ramy szczytów kościoła wykonane były z drewna dębowego i uzupełnione cegłami w różnych wzorach. Więźba dachowa wykonana z belek kolczastych, a dach pokryty był karpiówką.

fot. Widok na kościół w roku 1949- zdjęcie zakupione na www.fotomemoria.pl

Wnętrze kościoła posiadało płaski strop z widocznymi belkami, a ściany były gładko otynkowane. Na ścianie południowej znajdowały się 3 krzyże konsekracyjne. Na ścianie południowej znajdowały się pozostałości gotyckich malowideł ściennych ( Sąd Ostateczny ) oraz kartusz inskrypcyjny i palmetki z XVII wieku – wszystko to zostało odkryte podczas remontu w 1933 roku i po remoncie ponownie zostało zamalowane. Wieża kościoła miała szkielet z drewna dębowego, ściany szalowane i w 1939 położoną nową sosnową boazerię. Na szczycie wieży, znajdowała się ośmioboczna iglica z szablonowym pokryciem łupkowym i głowicą z wiatrowskazem z datą „1912” i krzyżem.

Wyposażenie kościoła w 1939 roku:

Ołtarz

Mensa wykonana z kamienia polnego o wymiarach 110 cm x 195 cm i wysokości 110 cm. Centralny element ołtarza był wykonany z drewna sosnowego.  Nad predella ( podstawą) na której znajdowało się malowidło Ostatniej Wieczerzy, wykonane olejem na drewnie i oraz herby von Plötz i von Flemming miedzy cokołami, umieszczona była figura Marii z Dzieciątkiem wykonana z drewna sosnowego. Powyżej, między kolumnami znajdowało się przedstawienie Zmartwychwstania wykonane olejem na drewnie.

fot. Ołtarz – zdjęcie z 1939 roku

Na belkowaniu po obu stronach górnego wspornika, znajdowały się figurki św. Piotra i Pawła o wysokości 32 cm, pochodzące z połowy XV wieku. Centralny element ołtarza pochodził z około 1700 roku. Wcześniej w miejscu herbów namalowanych w 1933 roku, znajdowały się herby von Plötz z napisem: „Eustachius Valentin von Plötz” oraz herb Flemmingów z napisem: „Anna Dorothea (von Flemming)”.

fot. Ołtarz – rok 1949- zdjęcie zakupione na www.fotomemoria.pl

Ołtarz i figura Marii z Dzieciątkiem znajdują się dziś w kościele w Przybiernowie.

fot. Figurka Marii z Dzieciątkiem – zdjęcie z 1939 roku. Dziś figurka znajduje się w kościele w Przybiernowie

Ambona

Ambona wykonana z drewna dębowego. Podstawą ambony stanowił sześciokątny dębowy filar z pierścieniami trzonu, częściowo pokryty cementowym cokołem. Na podstawie postać brodatego mężczyzny z rękami opartymi na udach. Całość wyrzeźbiona z jednego kawałka drewna, o wysokości 94 cm. Na górze ambony za współczesną wtedy boazerią znajdował się starzy parapet chóru prezbiterialnego, podobno z płaskorzeźbami i motywami architektonicznymi z ambony podarowanej w 1622 roku, z napisem: „Nicolas Sieven nachgelassene Witwen hat diesen Kirchen und Predigtstuhl verehret 1622″.

fot. Podpora ambony – rok 1939

Pulpit biblijny z głową mężczyzny, wyciętą z deski jako podporą.

Podstawa ambony znajduje się dziś w kościele w Przybiernowie.

fot. Ambona- zdjęcie z 1949 roku. Zdjęcie zakupione na www.fotomemoria.pl

Panele

Na ścianach znajdowały się panele z wieńcami porzebowymi z lat: 1775,1812,1813,1824,1833,1835 i 1840. Na strychu znajdowały się kolejne z początku XIX wieku.

fot. Rysunki paneli

Ponadto w muzeum regionalnym znajdowało się 8 tablic z wieńcami pogrzebowymi ze Schwanteshagen z okresu po 1785 roku.

Świeczniki

Dwa świeczniki o wysokości 40 cm, wykonane z cyny. Posiadały trójkątną gładką podstawę z napisem: „B. E. v. Wädel VEREHRT 1740″.

Świecznik stojący z cyny o wysokości 50 cm z trójboczną podstawą. Według inskrypcji podarowany przez Jochen Heinrich Franck w 1743 roku.

Worek dzwonkowy

Worek wykonany z aksamitu z haftem wykonanym srebrną nicią i napisem: „S F gb B 1787”.

Dzwon

Pierwszy wykonany z brązu o wysokości 55 cm i szerokości 60 cm. Znajdowały się na nim ornamenty owocowe i liściaste na szyi. Na płaszczu pod girlandami owocowymi znajdował się napis: „DER KIRCHE ZU SCHWANTESHAGEN PATRON DER JOHANNITER RITTER HERR OTTO ERNST CARL HELLMUTH VON DEWITZ AUF CANTRECK pp. PREDIGER, HERR PREDIGER SCHWEBES ZU CANTRECK KÜSTER, HERR IOHANN OTTO KIRCHENVORSTEHER ZIMMER MEISTER CHRISTIAN FRIEDRICH WENDORFF. GEGOSSEN VON DEN GEBRÜDERN SCHWENN IN STETTIN 1828” co w wolnym tłumaczeniu znaczy: PATRON KOŚCIOŁA W SCHWANTESHAGEN RYCERZ JOHANNITER PAN OTTO ERNST CARL HELLMUTH VON DEWITZ Z ŁOŹNICY s. Kaznodzieja, Pan Kaznodzieja SCHWEBES ZU CANTRECK KÜSTER, MR. ODLANY PRZEZ BRACI SCHWENN W SZCZECINIE 1828.”

Drugi dzwon wykonany z brązu o wysokości 110 cm, dostarczony w 1917 roku. Kolejny dzwon wspominany przez Lemcke wykonany z brązu o wysokości 68 cm z napisem: GODT DER HERE SCHOP MI IVRGEN TETZLAFF GHODT MI DE SEGEN DES HEREN SI BI MI PAST…. HANS DVLLE IOCHIM STRUCK, w 1939 roku nie istniał.

Oprócz w/w wyposażenia znajdował się w kościele krucyfiks ołtarzowy o wysokości 56 cm, XIX wieczna tablica żołnierza poległego w 1813 roku o wymiarach 44×79 cm. Drewniana tablica na północnej ścianie upamiętniająca poległych w czasie I wojny światowej. Naczynia do komunii i chrztu ze srebra. Nowoczesne antependium ołtarzowe z haftowanym monogramem: „A.h.C.B. 1829”. Nakrycie mównicy wykonane z aksamitu, z haftowanym napisem: „J.D.H. 1855”.

Chrzcielnica z napisem: “Martinus Timme und dessen Eheliebste Eva Albrechts diese beiden Personen haben Gott zu Ehren und dieser Kirche zur Zierde disze Fündt setzen und machen lassen 20. April 1717″

W czasie II wojny światowej, kościół praktycznie nie odniósł uszkodzeń. Mimo, iż stał na terenie należącym do kościoła, nie został przejęty przez administrację kościelną – nie został poświęcony w obrządku katolickim. Później zaczął popadać w ruinę. Część wyposażenia została w późniejszych latach przeniesiona do innych kościołów, w tym rzeźba z pod ambony oraz ołtarz i figurka Marii z Dzieciątkiem do kościoła w Przybiernowie. Kościół w latach 60-tych i 70-tych znajdował się w niezłym stanie. W 2001 roku widoczne jeszcze były fragmenty murów. Dziś nie ma po nim śladu.

fot. Kościół – rok 1949- zdjęcie zakupione na www.fotomemoria.pl

fot. Zdjęcia kościoła z 1964 roku. Zdjęcia z Ośrodka Dokumentacji Zabytków w Warszawie

fot. Zdjęcia resztek murów kościoła z 1990 roku. Zdjęcia z Ośrodka Dokumentacji Zabytków w Warszawie

Z cmentarz przykościelnego ocalało kilka nagrobków i krzyży, które zostały odnalezione przy okazji rewitalizacji przez członków stowarzyszenia ‘Biały Grosz” i uczniów szkoły w Przybiernowie. Niestety od 2014 roku zniknęły krzyże żeliwne, oczyszczony teren cmentarza znów jest pokryty zaroślami. W miejscu cmentarza i kościoła stowarzyszenie ustawiło ufundowaną przez nich tablicę informacyjną z opisem historii wsi i kościoła wraz z archiwalnymi zdjęciami.

fot. Tablica informacyjna, a w tle teren cmentarza i miejsce gdzie stał kościół – rok 2024. Zdjęcie Wojciech Janda

Tłumaczenie z języka niemieckiego Tomasz Wetta

Jeden komentarz do “Nieistniejący kościół protestancki w Świętoszewie (do 1945 Schwanteshagen)”

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *