Pałac w Buku (do 1945 roku: Böck)

Pałac w Buku położony jest na północny wschód od nieistniejącego kościoła. Prawdopodobnie został wzniesiony w miejscu gdzie w XVI wieku znajdowała się remiza strażacka – Brandhaus.

Z zachowanych źródeł wynika, że Henryk Flemming przeniósł się do niego na początku XVI w. Mieszkali tu również dwaj synowie Henryka — Krzysztof i Kasper, wymieniani w dokumentach z 1513 i 1514 r. Po wczesnej śmierci Krzysztofa, Kasper został jedynym właścicielem Buku. Zmarł w połowie XVI w. pozostawiając majątek starszemu synowi Ryszardowi, podczas gdy młodszy z synów — Henryk osiadł w Świerznie. W kronikach Flemmingów wzmiankowany jest zakup 10 tysięcy cegieł w roku 1571 roku, a w 1611, 3 tysiące dachówek. Nie jest napisane czy owe zakupy były poczynione do budowy pałacu czy też innych budynków w majątku, ale istnieje tak możliwość.

fot. Pałac w roku 1918. Zdjęcie z kolekcji Wojciech Janda

Pierwszą pewną wiadomością o budowie pałacu jest napis tablicy erekcyjnej zamontowanej na początku XX wieku, a znajdującej się na frontowej ścianie budynku:

“ANNO 1683 IST DIESES HAUS GEBAUWET VON ERNST FRIEDERICH FLEMING CHURFÜRSTLICHEN BRANDENBURGSCHEN CAMMERRAT IN HINTERPOMMERN UND HAUPTMAN ZU BELGARDT AUF BÖCKE MARTENTIN UND BENTZ ERBHER ELSABE KATHARINA MELLIN SEINE EHELIEBSTE”

„W roku 1683 ten dom został wybudowany przez Ernsta Friedricha Fleminga, kammerrata książąt brandenburskich w Hinterpommern i kapitana w Belgardzie, oraz jego ukochaną żonę, Elżbietę Katarzynę Mellin, dziedziczkę Böcke, Martentin i Bentz”

fot. Tablica erekcyjna na frontowej ścianie pałacu. Zdjęcie Przemysław Budziak

W rezultacie prowadzonych prac powstała późnorenesansowa budowla otoczona fosą, w obrębie której urządzono ogród kwaterowy. Nowszy opis można znaleźć w raportach z 1758 roku. Wspomniana tam jest rozbudowa od strony północnej aneksu kuchennego i dawnego budynku bramnego. Część budynku i zabudowań zawaliła się w XIX wieku. . Od strony północnej przylegała do budynku (drewniana ?) latryna lub klatka schodowa, o czym do dziś świadczą zamurowane otwory wejściowe na obu kondygnacjach. Zapewne nieco później od całego dworu powstała obecna nie powiązana z nim murowana klatka schodowa w tyle sieni. Łączyła się ona z ryzalitem przy ścianie północnej, którego relikty czytelne były do niedawna w formie szkarp i negatywu na elewacji tylnej dworu. Ryzalit ten widoczny jest na znanym z reprodukcji XVIII- wiecznym widoku założenia dworskiego. Dwór był pierwotnie nakryty wysokim, dwuspadowym dachem z naczółkami. Kasper von Flemming, który ukończył budowę dworu w I poł. XVII w. zmarł w 1643 r.

fot. Plany pałacu z 1939 wg Bronischa- Ohle

Od 1770 r. Buk był w posiadaniu Juliusza Fryderyka Wilhelma. Za jego czasów dokonano przebudowy dworu. Wymieniono sklepienia w piwnicy, zlikwidowano zewnętrzne wejście do nich, w elewacji frontowej po obu stronach głównego wejścia wprowadzono dwa wąskie okna, a przede wszystkim zmieniono dotychczasowy wysoki dwuspadowy dach na niższy, mansardowy, kryty dachówką. W przebudowie tej wykorzystano dawne szczyty, w których spośród czterech okienek zlikwidowano dwa skrajne, a dwa środkowe pozostawiono. Elewacje ówczesnego dworu otynkowane były jasną zaprawą wapienną, z którą kontrastowały opaski okien, gzymsy i bonie malowane ciemną czerwienią. Ciemnoczerwone były również blendy powstałe w wyniku zamurowania okien w elewacji zachodniej. Przed dworem rozciągał się niewielki dziedziniec. Całkowicie lub częściowo zasypano fosę, na której miejscu od strony północno-wschodniej wzniesiono budynek — kuchni, czy też oficyny- połączony z dworem ukośnie biegnącym łącznikiem. Na północ od dworu założono park romantyczno — krajobrazowy, a pozostałą część parku przebudowano w nowym duchu. W II poł XIX w. zmieniono pokrycie dachu dworu z dachówki na łupek. W elewacji frontowej zamurowano środkowe okno na I piętrze, wypełniając pole tak powstałej blendy rysunkiem stolarki okiennej.

fot. Rysunki wnętrza pałacu z 1919 roku wg Hugo Lemcke

Przed II wojną światową pałac był bogato wyposażony. Na tablicy z inskrypcją budowalną znajdują się płaskorzeźbione herby von Flemmingów i von Mellin. W pałacu znajdował się obraz, olej na płótnie przedstawiający pałac przed jego przebudową. Wewnątrz znajdowało się parę elementów z kościoła.

fot. Zdjęcie obrazu z Kronik Flemmingów

Wyeksponowane one były w korytarzu i jadalni. Poniżej lista wyposażenia:

– Matka Boska z Dzieciątkiem. Wysokość 120 cm, wykonana z drewna lipowego. Postać stoi na księżycu w pełni. Prawa ręka była odłamana, widoczne niewielkie uszkodzenia szaty i korony. Figura pochodziła z końca XV wieku. Zaginęła po wojnie.

fot. Figura Matki Boskiej z Dzieciątkiem -rok 1939

– Mojżesz i Jan Chrzciciel. Wysokość 65 cm, wykonany z drewna sosnowego. Figura pochodziła z XVII wieku. Zaginęła po wojnie.

-Siedząca postać męska. Wysokość 50 cm, wykonana z drewna sosnowego. Pochodzenie około roku 1600. Zaginęła po wojnie.

– Anioł. Wysokość 67 cm, wykonany z drewna sosnowego. Posiadał na odwrocie wykonany czerwoną farbą napis – Johannes. Pochodzenie około roku 1600. Zaginął po wojnie.

– Obramowanie kominka. Wysokość policzków 160 cm, wykonane z drewna sosnowego. Na policzkach znajdowały się wąsy z akantu z postaciami Mojżesza i Arona. Na nadsłupie znajdowały się konsole inkrustowane owocami i głowami lwów. Na fryzie namalowane herby von Flemmingów i Minckwitzów oraz napis „Anno 1633”. Całość z około 1600 roku. Obramienia kominka pochodzą ze starego ołtarza z kościoła w Buku. Zniszczone po wojnie.

– Element wieńczący. Wysokość 45 cm i szerokość 63 cm z drewna sosnowego. Kartusz z popiersiem Boga Ojca otoczony zwojami. Całość z około 1630 roku. W/w element pochodził ze starej ambony z kościoła w Buku. Zniszczony po wojnie.

fot. Pałac rok 1939

Po zakończeniu II wojny światowej i przejęciu tych terenów przez administrację polską, budynek pałacu użytkowany był przez Państwowe Gospodarstwo Rolne. Jedno z pomieszczeń w narożniku południo-zachodnim wykorzystywane było jako biuro PGR, a w sąsiednim pokoju znajdował się sklep spożywczy GS. W dużej sali urządzono świetlicę ze sceną, a na pierwszym piętrze magazyny paszowe. Budynek był w bardzo złym stanie, mocno zagrzybiony z nieszczelnym dachem. Zarwana była klatka schodowa prowadząca z piętra na poddasze. Całe przedwojenne wyposażenie zostało zniszczone lub wywiezione, zabytkowe kominki zostały zniszczone.

fot. Parter pałacu współcześnie-rok 2024. Zdjęcia Przemysław Budziak

Pod koniec lat 60-tych XX wieku pałac został opuszczony, ze względu na zły stan techniczny. W 1979 roku Zjednoczenie Państwowych Przedsiębiorstw Gospodarki Rolnej w Szczecinie przekazało pałac Wojewódzkiej i Miejskiej Bibliotece Publicznej im. St. Staszica w Szczecinie z przeznaczeniem na Bibliotekę Składową. W dniu 01.08.1981 roku pierwsze ekipy budowlane rozpoczęły remont pałacu wg projektu architekt Alicji Tymczyszyn. W 1982 roku rolę inwestora objął Wojewódzki Konserwator Zabytków w Szczecinie. Prace remontowe trwały do 04.10.1991 roku. Do pałacu dobudowano część hotelową. Pałac jest własnością Książnicy Pomorskiej pełni rolę składnicy książek.