Wierzchosław (do 1945 Amalienhof)

Wieś położona jest przy drodze łączącej Widzieńsko z drogą nr 3, na Równinie Goleniowskiej porośniętej sosnowymi i mieszanymi lasami Puszczy Goleniowskiej.

W momencie zakładania wsi, otrzymała ona nazwę na cześć księżniczki Amalii von Preußen, siostry Fryderyka II Wielkiego, króla Prus.

Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1746 roku, kiedy to zatwierdzono plan założenia owczarni Amalienhof w powiecie Stepenitz ( Stepnica) i osiedla dla 8 chłopów małorolnych. W 1751 roku, osiedlono 12 małych rodzin na nowej farmie owiec na tzw. „Brande”( podejrzewam że była to nazwa geograficzna, miejsca gdzie dziś znajduje się wioska- lecz dziś nie można jej odnaleźć na żadnych mapach).

fot. Projekt Holländerei autorstwa mistrza budowlanego Schwatcke, 1751 r. Archiwum Państwowe Szczecin

W 1753 roku, przeprowadzono inspekcję prawie całkowicie ukończonej kolonii przez księcia Moritza von Anhalt-Dessau. W 1754 przeprowadzono spis mieszkańców. We wsi mieszkało 7 chłopów małorolnych z 27 morgami każdy i 12 chałupników z 7 morgami każdy. W 1779 roku, we wsi doszczętnie spłonął jeden z budynków gospodarczych i mieszkało tu 8 chłopów małorolnych i 12 chałupników. W 1780 zrekonstruowano folwark i wydzierżawiono jako majątek dziedziczny wraz z wioską i Schmelzenforth na Brates. W tym samym roku we wsi było 26 domów i mieszkał nauczyciel. W 1824 roku, nastąpiło przejęcie majątku dziedzicznego Amalienhof przez 8 chłopów małorolnych i 12 chałupników i podzielono grunty majątku. W 1870 roku mieszkało we wsi 449 osób, wśród nich 51 właścicieli ziemskich na 3301 akrach pola.

Do ówczesnej wsi Amalienhof ( Wierzchosław) należała osada Schmeltzenforth. W 1729 podczas inspekcji z urzędu w Stepenitz, przeprowadzanej przez Oberpräsident von Massow. Po inspekcji ustalono, że w Hohen-Horst można założyć małą hodowlę owiec. W 1748 przeprowadzono pomiary na obszarze Schmeltzer Pforts przez geodetę Baltazara i zawiadomiono o założeniu wioski dla 16 rodzin z 926 akrami.  W 1753 rozpoczęto oczyszczanie pod „Entreprise Schmelzerforth”. Niestety wieś nie została zbudowana, ale zrealizowano plan z 1751 roku, dotyczący hodowli krów, należącej do Amalienhof, która w 1780 nosi nazwę Holländerei Hohenhorft i Holländerei Schmeltzerforth.

W pierwotnym układzie wsi, gospodarstwa kolonistów składały się z domu mieszkalnego, położonego za małym ogródkiem od frontu. Za budynkiem mieszkalnym, znajdował się budynek gospodarczy, stodoła i stajnia. Każdy z domów, przeznaczony był dla jednej rodziny. Były to budynki z muru pruskiego i cegły, z deskowanymi szczytami i dachami krytymi strzechą. Na przestrzeni lat dachy kryte strzechą, wymieniono na dachówkę.  W 1939 było sporo budynków dobrze zachowanych między innymi domy gospodarzy: Spreemann, Albrecht, Passoth, G. Moldenhauer, W. Kell, Goedke i Lange.

W 1939 roku we wsi mieszkało 366 mieszkańców.  Wg spisu z 2022 roku, mieszkało tu 230 mieszkańców.

fot. Szkoła i dom modlitwy. Projekt mistrza budowlanego F.W. Knüppelna, 1760, Archiwum Państwowe Szczecin

We wsi od 1770 roku znajdował się budynek szkoły w którym znajdowała się sala modlitewna, podobna do tej, którą opisywałem w Budzieniu. W 1896 szkoła wraz salą spłonęła. Koło szkoły znajdowała się dzwonnica z dwoma dzwonami, ale została usunięta podczas przebudowy szkoły. W 1906 rozpoczęto budowę obecnego murowanego kościoła. Ukończono go i oddano do użytku w 1907 roku. Kościół posiadał prostokątną nawę z trójbocznym prezbiterium, o wymiarach 12,75 x 7,45 długości oraz drewniane kolebkowe sklepienie. Kościół miał kwadratową wieżę od strony północnej z dobudowaną wieżyczką schodową.

fot. Kościół i jego wnętrze-rok 2018, Zdjęcia Wojciech Janda

W kościele znajdowało się bardzo skromne wyposażenie. W 1939 roku wymieniane są dwa dzwony. Oba wykonane były z brązu. Pierwszy o wysokości 59 cm, drugi 80 cm. Mniejszy z dzwonów został odlany w 1869 r. przez Voß w Szczecinie, a większy przez Störmer w Erfurcie w 1926 r., znajdowały się na nim inskrypcje. W kościele znajdował się również anioł chrzcielny z drewna sosnowego, malowany o wysokości 115 cm, pochodzący z XIX wieku.

fot. Kościół w roku 1989. Zdjęcia Ośrodek Dokumentacji Zabytków w Warszawie

Na terenie przykościelnym znajduje się pomnik poświęcony poległym mieszkańcom wsi w czasie I Wojny Światowej.

fot. Pomnik poległych mieszkańców wsi w czasie I wojny światowej. Zdjęcie Wojciech Janda

W centrum wsi znajduje się cmentarz. Przed 1945 rokiem był to cmentarz ewangelicki. Dziś na części tego cmentarza funkcjonuje współczesny. Po starym cmentarzu i nagrobków z niego, nie ma śladu.

fot. Pozostałości cmentarza ewangelickiego – rok 1989. Zdjęcia Ośrodek Dokumentacji Zabytków w Warszawie

Po zakończeniu II wojny światowej, wieś znalazła się w granicach Rzeczpospolitej i otrzymała nazwę Wierzchosław. Zachowała swój historyczny zarys typowej ulicówki. Jej zabudowa wg mnie jest jedną z najładniejszych w naszej gminie i powiecie.

fot. Mapa Wierzchosławia z 1922 roku

Tłumaczenie z języka niemieckiego Tomasz Wetta

Jeden komentarz do “Wierzchosław (do 1945 Amalienhof)”

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *