Kościół katolicki w Dzisnej ( do 1945 kościół ewangelicki w Dischenhagen) – Historia

Obecny kościół z muru pruskiego pochodzi z około 1600 roku.

Prawdopodobnie w tym miejscu wcześniej znajdował się również kościół lub kaplica. W 1591 roku wzmiankowane są witraże. W 1595 roku w rejestrze kościelnym wymieniane są dwa dzwony. Wyposażenie kościoła pochodzi z XVII wieku. W 1673 roku, w rachunkach kościoła w Kantreck ( Łoźnica ), wymieniane jest rozliczenie za malowidła sufitowe z malarzem ze Szwecji Michelem Wurmem oraz z murarzem z Gollnow ( Goleniów). Pod koniec XVII wieku, nastąpiła rozbudowa kościoła w kierunku wschodnim, wybudowano prezbiterium i dołożono po 2 przęsła na ścianach bocznych. Prace budowlane zakończono w 1698 roku. W 1673 roku po raz pierwszy wzmiankowana jest wieża na której szczycie umieszczono wiatrowskaz z napisem -1698.

fot. Kościół w Dzisnej rok 1939

W latach 1734 i 1770 wykonano remont wieży. Po roku 1900 rozebrano drewnianą wieżę i wzniesiono na zachód od kościoła dzwonnicę. W 1937 roku wykonano częściową renowację malowideł sufitowych i pomalowano sufit na chórze.

Fundatorem kościoła był ród Köllerów, którzy władali wsią do 1920. Po zmianie właściciela pojawił się wśród mieszkańców wsi pomysł zburzenia dotychczasowego kościoła i postawieniu na jego miejscu nowej, murowanej świątyni, co podnieść miało prestiż miejscowości. W obronę kościoła zaangażował się ówczesny konserwator zabytków prowincji Pomorze – dr Frantz Balke. Dzięki jego staraniom odstąpiono od planów rozbiórki, a w 1928 kościół został poddany pracom konserwatorskim.

fot. Rysunek kościoła w skali 1:300

fot. Wnętrze kościoła w roku 1939

fot. Sufit kościoła -rok 2021. Zdjęcia Przemysław Budziak

Budynek kościoła stoi na dawnym cmentarzu ze starym murem z kamienia polnego. Konstrukcja szkieletowa wykonana jest z drewna dębowego z wypełnieniem z cegły ceramicznej, z wyjątkiem ściany zachodniej, która jest wykonana z głazów narzutowych. Na południowej ścianie znajdują prostokątne drzwi wejściowe, a w środku pod chórem znajdują się podwójne drzwi. Na dachu kościoła, znajdowały się dwa wiatrowskazy z głowicą i krzyżem. Na szczycie zachodniego wiatrowskazu znajdował się smok, a na wschodnim data 1698.

fot. Wiatrowskazy na dachu kościoła – rok 1939

We wnętrzu kościoła znajduje się płaski strop z widocznymi belkami. Z wyjątkiem chóru, zbocza są pomalowane przedstawieniami z biblijnej historii autorstwa Michela Wurma z 1673 roku. Przedstawiają w kolejności: 1. Stworzenie, 2.Stworzenie Ewy, 3.Upadek człowieka, 4. Wygnanie z Raju, 5. Narodziny Chrystusa, 6. Ukrzyżowanie, 7. Zmartwychwstanie, 8. Wniebowstąpienie, 9. Sąd Ostateczny. Na suficie znajdują się wici z główkami cherubinów na białym tle w jasnych kolorach.

fot. Biblijna historia na ścianach kościoła -rok 1939

Po zakończeniu II wojny światowej, tereny te przeszły pod administrację Rzeczpospolitej. Po niej kościół został zaadoptowany na owczarnię. Na początku lat 60-tych XX w., kościół planowano rozebrać i przewieść do tworzonego wtedy skansenu w Wolinie. Całe szczęście, że odstąpiono od tego pomysłu i w roku 1966 i 1971 przeprowadzono pierwsze remonty kościoła.

fot. Kościół w roku 1964 – zdjęcie z Ośrodka Dokumentacji Zabytków w Warszawie

fot. Wygląd zewnętrzny kościoła z roku 1967. Zdjęcie z Ośrodka Dokumentacji Zabytków w Warszawie

fot. Wnętrze kościoła w roku 1967. Zdjęcie z Ośrodka Dokumentacji Zabytków w Warszawie

W 1974 roku budynek kościoła został przekazany Kurii Szczecińsko-Kamieńskiej. W latach 1977 -81 kościół przeszedł remont, wtedy tez dobudowano drewnianą wieżę. 03 października 1981 poświęcono kościół i od tego czasu jest to kościół p.w. Świętego Stanisława Biskupa. W latach 1993-95 i 2000 -03, przeprowadzono konserwacje polichromii. Kościół należy do parafii w Trzechlu.

fot. Zdjęcie kościoła z roku 1977

Wyposażenie z 1939 roku i obecne

Witraże – dziś ich nie ma

W oknie wschodnim ( to nad nie użytkowanym wejściem od szczytu) znajdowały się dwie szyby, jedna nad drugą, barwne, każda o wymiarach 8x 12,5 cm. W dolnej szybie kobieta z kielichem i krzyżem oraz napis „DOROTHEA REDDEMERS Stephan Demands Hausfrauw”, w górnej kwiat.

fot. Witraż -rok 1939

W pierwszym od prawej strony oknie na ścianie z wejściem do kościoła, znajdowała się szyba z lutowanym obrazem św. Agnieszki z gałązką oliwną i barankiem oraz napisem : „ELISABETH RAEDNER Jochen Rädners Ehe Frau”.

fot. Witraż – rok 1939

W drugim oknie na tej samej stronie kościoła była kolorowa szyba pięcioczęściowa. W środkowej części galeon, akant na obrzeżu z napisem – „KASTEN GESSE 1591″.

fot. Witraż rok 1939

W trzecim oknie po tej samej stronie kościoła 3 resztki takich samych szyb w tym dwie z napisami: „Jochim Ronne 1591 glaser to golno” i „Hans pickberne 1592”.

Ołtarz – istnieje do dziś

Otynkowana mensa z kamienia polnego o wymiarach 1,15×1,80×1,20 m. Po stronie południowej znajduje się prostokątna nisza o wysokości i głębokości 44 cm oraz szerokości 30 cm. Cała wykonana z drewna sosnowego. Cały ołtarz o wymiarach 2,90 x 2,30 m. Na cokole obraz olejny z przedstawieniem Ostatniej Wieczerzy, wykonany na drewnie o wymiarach 0,87 x 1,02 m. U góry kolejny obraz- Zdjęcie z krzyża, obramowany dwiema toskańskimi kolumnami na cokołach z entablaturą korbową*. Panele boczne w stylu aurikularnym. Szczyt ołtarza zwieńczony postacią Chrystusa, jako Sędziego Świata z dwoma aniołami z gałązkami palmowymi i trąbami na wolutowych konsolach po obu stronach. Ołtarz został podarowany przez Jakoba Köllera i jego żonę w roku 1682.

fot. Ołtarz w roku 1939

fot. Ołtarz – rok 2021, zdjęcie Przemysław Budziak

Ekrany ołtarzowe

Ekrany ołtarzowe wykonane z drewna sosnowego o wysokości 80 cm. Prosta drewniana krata o prostokątnym podziale, na ramie wyryte napisy, dawniej wypełnione czerwoną farbą. Na stronie północnej napis: „IOCHIM HINRICH HENNING EGGART GEBRVDERE KERTEN MATZKE GEBRVDERE IACOB K. S. SOHNE I KERSTEN HEINRICH SHON ALLE DIE KOLLER” oraz „IACOB VND IOCHIM HINRICH GEBRVDERE”, na stronie zachodniej napis: Ao: 1607 MEI KASPER FLEMING MOL: IACOB HAKE: IOCHIM KLAMPE”: Na stronie południowej: MERTEN REDEPENING DIACONI PASTOR MATHIAS STEIN 1607″ i MATTHIAS STEINBERG 1607″: Na stronie południowej wewnątrz: KERSTEN DER ELTER: IOCHIM IACOB HEINRICH. VATER GEBRVDERE DIE KOLLER”, dodane pod Kersten d. A.: OBIIT CA.. TRINI 1607″, dodany pod J.J. Heinrich: OBIIT FERIA 2 PENT 1607″

fot. Ekrany ołtarzowe- rok 1939

Chrzcielnica – nie istnieje

Wykonana z drewna sosnowego i dębowego. Podstawa sześciokątna, kolumna toczona, kosz sześciokątny. Na powierzchni kosza prostokątne ramy z uszami, dawniej były malowane w kolorach glazury- opis wg Lemcke. Widoczne były malowania: 1. Salwator, 2. Anioł z wagą i gałązką palmową, 3. Św.Piotr, 4.Chrzest Chrystusa, 5. Św.Andrzej, 6.Św.Elżbieta. Malowany napis pod górną krawędzią kosza, częściowo zamalowany: „Jochim Bramzau, Borius Klampe, Hans Wegener, Martin Bartelt, Christof ….gen, Teves Wege, Christof Bartelt, Chriftian Bartelt, Fridrich Bartelt, Greger Rülle, Christof Motze, Teves Kitser, Fridrich Strelow, Jochim Vogt, Hinrich Gade, Martin Wittnebel”. Pokrywa z podwójnym mocowaniem z kręconymi kolumnami i dekoracyjnymi wolutami. Całość z połowy XVII w.

fot. Chrzcielnica w roku 1939

Ambona – istnieje

Wykonana z drewna dębowego, sosnowego i lipowego, o wysokości 2 m. Niski kwadratowy wspornik. Kosz ośmioboczny, kolumny jońskie na cokołach w narożach, belkowanie korbowe powyżej. Między cokołami znajdują się prostokątne panele temperowe: Nechusztan*, Upadek Człowieka, Narodziny Chrystusa, Wniebowstąpienie na tle pejzażu Golgoty. Pozostała część kosza ambony, z płytkimi arkadami w polach, niemal w całości pokryta ornamentem zwojowym. Na romboidalnym polu schodów ambony, o podobnej do kosza strukturze, scena malarstwa olejnego w technice tempery. Płyta rezonansowa, tak samo zdobiona jak kosz. W sześciobocznym wgłębieniu od spodu wisiał swobodnie gołąb ( nie istnieje). Płycina inskrypcyjna ujęta pilastrami z wyciętymi policzkami. Widnieje na niej napis: ANNO 1650 AD PROPAGANDUM DEI HONOREM ET ORNAMENTUM HUIUS TEMPLI POSUERE HOC SUGGESTUM IOHANNES NEANDER P. T. PASTOR ET JUDITHA REDLICHS EJUS UXOR PRIDIE CALEND AUGUS”.

fot. Ambona- zdjęcie z roku 1939

fot. Ambona – rok 2021. Zdjęcie Przemysław Budziak

Ławki – nie istnieją

Znajdowały się w zachodniej części kościoła i na emporze. Wykonane z drewna sosnowego, miały policzki wycięte w okrąg u góry. Najstarsze ławki pochodziły z XVII w., na przęsłach posiadały dobrze zachowane malunki winorośli i wazonów z kwiatami. Nad panelami malowany napis: : „Michael Räddemar Bin ich genandt Mein gluck stehet in gottes handt. Im himmel ist mein vaterlandt. 1673”. (tłumaczenie: Michael Räddemer wsparł malowanie kościoła pieniędzmi i materiałami).

Galeria zachodnia – istnieje

Stoi na dwóch wspornikach. W kwadratowych, prosto oprawionych polach, znajdują się temperowe obrazy 12 apostołów, namalowane przez Michaela Wurma w 1673 roku. Patrząc od lewej strony są to postacie: św. Andrzej, św. Bartłomiej, św. Filip, św. Jakub, św. Jan, św. Salwator, św. Piotr, św. Szymon, św. Paweł, św. Jakub, św. Mateusz i św. Tomasz.

fot. Galeria zachodnia -rok 2021. Zdjęcia Przemysław Budziak

Epitafium 1 -istnieje

Wisiało na północnej ścianie. Wykonane z drewna sosnowego, o wymiarach wys. 175 cm x 140 cm. Na głównym obrazie widoczny krucyfiks z rodziną darczyńcy i miastem w tle. . Obraz obramowany korynckimi pilastrami na cokołach, powierzchnie pilastrów z płasko wyciętymi smokami. Kartusz akantowy z prawie całkowicie zniszczonym malowanym napisem, nad belkowaniem z dwiema konsolami z malowanymi głowami kobiet. W zwieńczeniu wysoki owalny kartusz z obramieniem z ornamentem muszli usznych, ze zmartwychwstaniem, obok i na szczycie trzy figurki aniołków stojące na postumentach o wys. 0,23 m. Epitafium ufundowane przez rodzinę von Köller w roku 1700.

fot. Epitafium -rok 1939

fot. Epitafium- rok 2021. Zdjęcie Przemysław Budziak

Epitafium 2 – nie istnieje

Epitafium dla Georga Krönglera żyjącego w latach 1652-1692. Było zamontowane na zachodniej belce kotwicznej. Był to panel z blachy miedzianej z obrazem olejnym, o wymiarach 70 cm x 60 cm. Na obrazie krucyfiks z rodziną darczyńców i z miastem w tle, z wyciętą ramą na małżowinie usznej i głowami cherubinów. Posiadał mały dach z blachy. Znajdował się na niej napis malowany złotem na odwrocie: Alhier ruht in Gott der Weyland Ehrenvöste und wohlgeachte Meister Hans Georg Kröngler gewesener Kupfer Schmid auf dem Dischenhagengeschen Hammer welcher gebohren ist Ao 1652 17. May und gestorben i. Ao 1692den 31. Januarii”

fot. Epitafium rok 1939

Konsole

Konsole na wieńce pogrzebowe z lat 1758, 1781, 1819, 1827, 1831, 1833, 1841, 1842 i niedatowane na ścianie południowej, północnej, zawieszone na galerii, a część na strychu.

fot. Rysunki konsoli z kościoła w Dzisnej

Figura siedzącej Maryi z dzieckiem

Rzeźba z XV w. wykonana z drewna, o wysokości 19 cm. Figura była zamontowana na konsoli grobowej z XVIII w., która służyła jako chrzcielnica ofiarna.

fot. Figurka – zdjęcie z 1939 roku

Żyrandol – istnieje

Wykonany z mosiądzu o wysokości 78 cm. Posiada 6 ramion, jest zwieńczony okrągłą rzeźbą św. Jerzego z włócznią i smokiem. Żyrandol został podarowany w 1703 roku przez miedziorytnika z Dischenhagen ( Dzisna ). W 1936 żyrandol został przystosowany do oświetlenia elektrycznego.

fot. Żyrandol -rok 1939

Świeczniki 1 – istnieją

Dwa świeczniki wykonane ze srebra o wysokości 40 cm. Posiadały trzon tralkowy, podstawą trójboczną, a na gładkich powierzchniach znajdowały się grawerowane napisy: na pierwszym – „PETER KLAMP 1743″, a na drugim – „IOHAN FRIEDERICH REDDEMER Ad 1742 TOBIAS REDDEMER IOCHIM REDDEMER”. Znajdowały się na nich stemple: głowa gryfa, 2/3 SJS z przedplotem.

fot. Stemple ze świeczników -rok 1939

Świecznik 2 – nie istnieje

Wykonany ze srebra o wysokości 43 cm. Posiadał trzon tralkowy, podstawę trójboczną, a na powierzchni reliefowe kartusze i główki cherubinów. Posiadał grawerowany napis – „ M I0HANN IACOB RADEMER 1740″ i trzy stemple.

fot. Świecznik rok 1939

Świecznik 3 – nie istnieje

Wykonany z brązu, o wysokości 40 cm. Posiadał stopę w kształcie dysku z wygrawerowanym napisem: „AVGVSTINVS LUMKE ANNO 1633″. Posiadał trzon tralkowy i dwa ramiona wycięte z płyty z grawerowanym ornamentem.

fot. Świecznik rok 1939

Misa 1 – nie istnieje

Wykonana z miedzi o wymiarze fi-35 cm z XVII w.. Po środku wytłoczony krzyż, a na ramionach napis: HGK i serce – ( Hans Georg Kröngler).

fot. Misa -rok 1939

Misa 2 – nie istnieje

Mosiężna misa, o średnicy 25 cm. Wygrawerowane na obręczy (wielkimi literami): „IACOB SCHAKE”. Pochodzenie – XVIII w.

Dzwon 1 – nie istnieje

Znajdował się w dzwonnicy obok kościoła. Wykonany z brązu, o wymiarach: wys. 44 cm, śr. 56 cm. Posiadał wypukłe napisy między palmetami i fryzami wiciowymi. Na szyi napis: “ZU GOTTES EHR UND MENSCHEN HEIL LASSEN WIR UNS STETES HÖREN HULFF GOTT DAS SICH EIN JEDER MAG DURCH BUSS ZU GOTT BEKEHREN „, a na płaszczu „PATRONUS BOGISLAUS HENNINGIUS DE KÖLLER TEMPLICATHEDRALIS EPISCOPATUS CAMMINENSIS ANTISTES PRIMARIUS. UXOR EIUS DOROTHEA AUGUSTA DE HALLARTH. GOTTFRIED LISTICH P T PASTOR PAULUS” w wolnym tłumaczeniu: „Z łaski bożej Johann Heinrich Schmidt odlał mnie w Szczecinie Anno 1723″. Na rewersie dzwonu płaskorzeźbione herby von Köller i Hallarth.

Dzwon 2 – nie istnieje

Wykonany z brązu o wysokości 66 cm. Odlany przez Schilling-Apolda w 1936 roku.

Dzwon 3 – nie istnieje

Wykonany z brązu z datą 1723, z tej samej odlewni co dzwon 1. Został dostarczony do Dzisny w 1917 r. wg Lemcke

Ponadto na północnej ścianie znajdowała się tablica upamiętniająca poległych w czasie wojen napoleońskich 1813-1815. W kościele znajdował się również kielich i patera podarowane w 1851 roku oraz zasłona ołtarzowa z aksamitu z jedwabnym haftem „A.T.E.T. 1839”.

Wyposażenie współczesne

Oprócz wyposażenia, które przetrwało do dziś, w kościele znajduje się nowe wyposażenie:

Żyrandol

Przywieziony do Dzisny w 1982 roku, niestety niewiadomego pochodzenia. Wykonany z miedzi, o wymiarach wys. 95 cm x szer. 75 cm. Jest to świecznik szesnastoramienny zakończony dużą kulą. Świecznik z XVIII wieku.

Świeczniki

Wykonane z cyny, o wysokości 47 cm. Pochodzą z przełomu XVIII/XIX wieku. Pochodzenie nie znane.

Objaśnienia:

entablatura korbowa – Belkowanie, entablatura (w architekturze klasycznej) – element konstrukcyjny leżący poziomo na kolumnach, półkolumnach i pilastrach. Składa się z trzech części: architrawu, fryzu i gzymsu.

Nachusztan – bóstwo plemion semickich przedstawiane pod postacią miedzianego węża. Jego kult przeniknął na pewien okres do judaizmu.