Świętowice ( do 1945 Schwantefitz )

Osada, a kiedyś wieś położona jest na północ od Stepnicy, przy drodze między Gąsierzynem, a Kopicami, nad Zalewem Szczecińskim przy wyspie Chełminek.

Nazwa wsi prawdopodobnie pochodzi od Schwane i Swante See lub z języka polskiego „święty”.

Pierwsza wzmianka pochodzi z 1280 roku, gdzie wieś występuje pod nazwą Zwantowitz. W 1361 roku wieś jest wzmiankowana pod nazwą Swantevicze, przy okazji sprzedaży przez zakon joannitów, gospody klasztorowi w Wolinie.

W 1594 roku wg rejestru kościelnego, we wsi było 10 zamieszkałych gospodarstw i dwa opuszczone. W 1654 roku urząd w Wolinie zaczął pobierać podatki z dóbr klasztornych, a we wsi mieszkało 9 chałupników oraz jeden właściciel gospody.

fot. Mapa Świętowic z 1835 roku

Wieś w roku 1654, nie posiadała gruntów ornych i osiedliło się tu dwóch rybaków: Christian Puft i Dinenies Seblebrandt. W 1732 mieszkało tu już 10 rybaków. W 1780 mieszkało: 10 rybaków, 4 chałupników, 15 chłopów małorolnych. W latach 1847-1867 wieś kilkakrotnie nawiedzała powódź. W jej wyniku zostało zniszczonych 8 domów. W 1870 roku wieś miała powierzchnię 848 akrów i mieszkało tu 187 mieszkańców. W roku 1939, wieś posiadała powierzchnię 218 ha i liczyła 188 mieszkańców. Znajdowało się w niej również jedno gospodarstwo dziedziczne o powierzchni 23 ha.

Wieś została założona na wyspie piasku dolinnego między zalewem, a torfowiskiem. Pierwotną forma wsi  z 1752 była tzw. ślepa uliczka. W 1835 roku przekształcono jej formę na wieś alejową, która przetrwała do 1945 roku.

Zabudowę wsi stanowiły małe gospodarstwa rolne, o konstrukcji szachulcowej z trzciny. Budynki przypominały takie jakie stały Budzieniu przed 1945 rokiem. Miały niewielką powierzchnię zabudowy, wysokie ściany, dwuspadowy dach z szerokim szczytem od strony ulicy oraz centralne klepisko.

fot. Wspomniany wyżej budynek w Budzieniu

We wsi istniał kościół, należący do parafii w Kopicach. Pierwsza udokumentowana wzmianka pochodzi z 1594 roku z rejestru kościelnego. Kościół został zbudowany w miejscu świątyni słowiańskiej Swantewit – Świętowita – informacja pochodzi z rejestru kościelnego.

Kościół wyposażony był w dwa duże dzwony. Wg raportu z 1654 roku, kościół był częściowo wybudowany z drewna i wewnątrz otynkowany. W 1701 roku odnotowano, iż w roku 1700  kościół został całkowicie zniszczony przez powódź. W roku 1672 kielich z kościoła w Świętowicach został przekazany do kościoła w Kopicach, gdzie wraz z kielichem z Kopic, został przerobiony na nowy kielich dla kościoła w Kopicach. Wykonał go złotnik L. J. Wetterstein ze Szczecina.

Do Świętowic należała, również wyspa Chełminek ( do 1945 Leitholm ). Od średniowiecza istniała w tym miejscu mielizna, którą od początku XVIII w. oznaczano statkiem latarniowym. Obecna wyspa powstała na mieliźnie po roku 1889 z urobku, podczas pogłębiania toru wodnego Szczecin-Świnoujście wytyczonego bezpośrednio na zachód od wyspy. Jest ważnym punktem nawigacyjnym oznaczonym dwiema latarniami.

fot. Widok na wyspę Chełminek. Widokówka ze zbiorów Wojciech Janda

Pod koniec II wojny światowej wieś została mocno zniszczona.

W marcu 1945 roku trwała ewakuacja wyposażenia zakładów przemysłowych mieszczących się w Szczecinie. By ją przerwać lub znacznie ograniczyć, w rejonie Kopic, Świętowic i Gąsierzyna ulokowano kilka baterii dział przeciwpancernych kalibru 76 mm, należących do I Praskiego Pułku Piechoty. Pułk ten wchodził w skład 1 Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki.

Statki ostrzeliwane przez polskie baterie często tonęły lub doznawały ciężkich uszkodzeń. Potwierdzono zatopienie kilkunastu statków i barek motorowych. Wzajemny ostrzał doprowadził o ogromnych zniszczeń wsi, łącznie z jej spaleniem. To tłumaczy pochodzenie drugiej nazwy jaka wtedy się pojawiła -Spalona Wieś.

Ostatecznie miejscowość została zajęta w 1945r przez Armię Czerwoną i została przekazana administracji polskiej. Nazwę Świętowice wprowadzono urzędowo w 1947 r.

fot. Mapa Świętowic z 1900 roku

W Świętowicach przez setki lat funkcjonował cmentarz ewangelicki. Dziś odnalezienie jego jest bardzo ciężkie. Teren jest zarośnięty, ale w okresie zimowym jest możliwe jego odnalezienie. Widoczne są jeszcze zarysy fundamentów kościoła.

fot. Plan cmentarza z 1990 roku. Dokument ze zbiorów Ośrodka Dokumentacji Zabytków w Warszawie

Obecnie na terenie byłej wioski, znajduje się kilka domów letniskowych.

Tłumaczenie z języka niemieckiego: Tomasz Wetta

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *