Moracz (do 1945 Moratz)

Wieś leży w gminie Przybiernów, przy drodze Przybiernów–Golczewo, nad rzeką Wołczenicą.

Nazwa wsi pochodzi z języka Słowian wendyjskich – oznacza bagna lub z języka czeskiego – Moravec, Moravitze. W roku 1308 wymieniane jest jako Moratz, ale w 1427 w księgach klasztoru kamieńskiego jako Morovitze.

W czasie poszukiwań archeologicznych w latach 30-tych XX wieku, w Moraczu znaleziono klin pługa pochodzący z epoki kamienia.

Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1308 roku. W 1425 wieś należy do rodu Muckerwittz. W 1427 do Scire i Slaweke Muckerwittz. W roku 1448 wieś przechodzi w ręce rodu von Köller, a dokładnie Wernera von Köller.

fot. Zdjęcie Moracza -rok 2024. Zdjęcie Zbigniew Wilkowski

Od 1491 roku właścicielem jest Heinrich von Köller.  W roku 1523 wymienia się dwóch właścicieli: Köller i Apenborg. W XVI wieku( wymieniani są w latach 1515, 1518 i 1543) przewija się przez wieś kilku częściowych właścicieli, byli to: Witten z Tribsow ( Trzebieszewo), Brüsewitz z Kammin ( Kamień Pomorski) i Brendemühl ( Jatki). W 1525 roku pojawia się Jaspar Hansen Friedrich von  Kӧller, a w 1583 roku Carsten, Heinrich, Achim oraz Lorenz von Kӧller. 

fot. Słup informacyjny stojący w 1939 roku, przy głównej drodze w Moraczu. Widnieje na nim opis administracji lokalnej, między innymi że posterunek policji znajduje się w Czarnogłowach

W 1547 pojawia się pierwsza wzmianka o właścicielach von Flemming. W 1595 roku wg rejestru kościelnego we wsi znajdowało się 18 domów i jeden młynarz. W 1628 roku von Flemming płaci podatek od swoich udziałów, 4 chłopów małorolnych, hodowli owiec, utworzonej przez połączenie 2 gospodarstw małorolnych i połowy gospody. Również von Köller płaci za swoje udziały, 3 półrolników i 2½ chłopa małorolnego. Od 1780 roku Moracz jest podzielony na 4 udziały z 3 folwarkami i  w jej skład oprócz majątków wchodzą: młyn we wsi Erbwassermühle, Schüttenmühle ( Derkacz), 5 rolników, 4 chłopów małorolnych, kowal, kierownik szkoły i 28 domów.

fot. Plan wsi z 1819 roku

fot. Widokówka z 1910 roku. Skan ze strony timelessmoon.getarchive.net

W 1870 roku majątek A, należący do von Köller wraz z utworzonym w 1783 majątkiem Friedrichshuld liczył 1462 łany z 87 mieszkańcami. W 1928 roku obejmował 271 ha gruntów i dzierżawiony był przez niejakiego Saacke, a od 1939 roku majątkiem zarządzał Fritz Overbeck.

fot. Dwór folwarku A – zdjęcie ze strony polska-org.pl

Majątek B jest wymieniany już w 1448 kiedy to należał do von Köller, wzmiankowany jest jako „Kolre tho Morawitze” . Później w rękach von Flemmingów kiedy to w roku 1696 przechodzi w ręce von Brüsewitza, ale już w roku 1718 wrócił do Flemmingów, którzy w 1729 roku sprzedali go von Plötzowi, póżniej właścieielami od 1780 roku byli von Köllerowie, a w 1799 Freischulzenom von Kretlow. W 1830 Karl Retzloff ( ogrodnik rodziny von Flemming ze Świerzna)  zakupił i połączył majątki A i D. W 1870 roku majątek A liczył 897 akrów i 65 mieszkańców. W 1885 roku dobra wielkości 898 mórg ziemi dziedziczy syn Karla, Fryderyk Retzloff. W 1892 roku majątek wielkości 222 ha ziemi należał do baronowej von Crailsheim. W 1905 roku własność niejakiego Raprӓger. W 1910 majątek B i D należały do rodziny Brennecke i liczyły 229 ha gruntów. W 1928 roku majątek o powierzchni 222 ha był własnością Hansa Friese.

fot. Dwór folwarku A – zdjęcie ze strony polska-org.pl

Majątek C , dawny udział von Köllerów obejmował w 1870 roku, 1182 akry ziemi i 72 mieszkańców.

W 1782 roku, zgodnie z ugodą podziałową , majątek C przypadł Królewskiemu Duńskiemu Generałowi piechoty Geogrowi Ludwig von Köller, który osiągnął zaszczyty w duńskiej służbie wojskowej, za co został wyniesiony do duńskiego szlachectwa w roku 1772 pod nazwiskiem Köller – Banner. Rodzina von Kӧller-Banner posiadała majątek do końca XIX wieku. W 1905 roku właścicielem dóbr była rodzina Stuth. W 1910 roku majątek przeszedł w ręce rodziny Kuhnert, a dobra liczyły 302 ha gruntów. W 1928 i 1939 roku właścicielem był Karl Volling a dobra liczyły  258 ha gruntów.

fot. Dwór folwarku C- zdjęcie ze strony polska-org.pl

W dniu 17 maja 1877 roku we wsi wybuch wielki pożar, w wyniku którego spłonęły 23 budynki mieszkalne, kościół i wieża kościelna.

W Moraczu już od XVI wieku istniała szkoła. W 1550 nauczyciel z Moracza Drewes Chantze wspominał w zapiskach, iż w młodości uczęszczał do szkoły w Moratz. Szkoła na wsi w XVI wieku, była dosyć niespotykana. Tak wczesne jej istnienie można tłumaczyć, tym iż tamtejsze posiadłości należały do znamienitych rodów, więc postanowiono utworzyć szkołę dla jej mieszkańców. Można przypuszczać, iż do tej szkoły uczęszczały dzieci z majątków.

Według dokumentów z 1588 roku, co roku w Moraczu odbywał się jarmark. Opłaty z jego tytuły zasilały kasę von Köllerów.

W 1882 roku wzniesiono nowy murowany kościół protestancki.  W roku 1939 we wsi mieszkało 291 osób.

link do historii kościoła w Moraczu: http://historia-zachodniopomorskie.pl/?p=3332

fot. Kościół w Moraczu -rok 2019. Zdjęcie Wojciech Janda

Do wsi należały osady: Friedrichshuld i Schüttenmüble ( Derkacz)

Friedrichshuld

Osada położona nad Wołczenicą na północny zachód od Moracza. Był to kompleks w kształcie litery U, z 1783 roku. Był to budynek z muru pruskiego, z dachem krytym strzechą. W 1930 budynek podmurowano. Od 1930 gospodarstwo dziedziczne należało do G. Richtera. Dziś w tej formie nie istnieje. Znajduje się tam kilka magazynów.

Schüttenmüble – Derkacz

Młyn wodny z zabudowaniami i stawami. Dziś w tym miejscu znajduje się kilka firm.

fot. Mapa Moracza wraz z przynależnymi do niego osadami -rok 1929

Po zakończeniu II wojny światowej Moracz przeszedł pod administrację polską.

W dworze należącym kiedyś do folwarku B, utworzono szkołę. W latach 60 – tych XX wieku przeprowadzono w niej remont, w wyniku czego budynek stracił cechy stylowe. Obecnie jest to budynek mieszkalny.

W roku 2022 we wsi mieszkało 226 osób.

Tłumaczenie z języka niemieckiego Tomasz Wetta

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *